Eskilerde yeni evlenenler için altın kadar bakır da önemli idi. Çeyizlerin gözdeleri idiler. Geline ağırlığınca altın takılamazdı belki ama ağırlığınca bakır alınabilirdi. Yıllar sonra dara düşülünce altın gibi bu bakırlar da satılır, ihtiyaç görülürdü.
Bakır kap kaçaklar ömürlük idiler; bir defa al ölene kadar kullan.
Benim çocukluğumda önce alüminyum daha sonra çelik mutfak gereçleri çoktan bakırın yerini almış, annemin çeyizinden geriye sadece soba üstünde su kaynattığımız bir güğüm ile birkaç tas kalmıştı.
Dayımın evinde ise adeta her şey bakırdandı. Tencereler, taslar, güğümler, ibrikler, boy boy leğenler, kazanlar ve mangallar.
Dayım, mangalın içine sobadan aldığı közleri doldurulur ve sobanın olmadığı yatak odasına koyardı. Böylece oda az da olsa ısınırdı.
Boy boy leğenlerde yengem ya çamaşır yıkar, ya da çocukları yıkardı.
Yengem, rengi kararan bakırları evin avlusundaki çeşmenin başında sobadan aldığı küllerle bir güzel sürterek parlatırdı. O zamanlarda vim, ajax, comet gibi kimyasal leke çıkarıcı ve parlatıcılar köylerde pek bulunmazdı. Açıkcası iyiki de bulunmazmış. Külün kimyasallardan daha iyi temizlediğine şahidim.
Bazı yazlar dayımın köyüne kalaycılar gelirdi. “Kalaycı” diye bağırarak evlerin önünden geçer, ihtiyacı olanların bakırlarını kalaylardı.
Bunun için yerde bir ateş yakar, körükle ateşi harlardı. Bakırları güzelce temizledikten sonra da bakır kapların içlerini kalayı sürerdi.
Eğer kalaycı köye gelmemişse kalaylanacak bakır kaplar bir çuvala konulup şehre bakırcılar çarşısına götürülürdü.
Şehirde yaşamamıza rağmen mahallemize de kalaycılar gelirdi. Hatta bir defasında doğu illerinden birinden bir çift gelmiş, bizim evin bulunduğu sokağın ortasına tezgah kurmuş, tam bir hafta boyunca hemen hemen tüm mahallenin bakırlarını kalaylamışlardı.
Kalay, hem bakır kapların güzel görünmesini hem de yiyecekler için kullanılmasına olanak sağlıyor. Çünkü kalaysız bakır kaplarda pişirilen ya da yenen yiyeceklerden zehirlenme riski var.
Alüminyum ve çelik tencereler yaygınlaştıktan sonra mutfakların vazgeçilmezi olan bakır eşyalara olan ilgi iyiden iyiye azaldı, mutfaklardan kayboldular.
“Ev ihtiyaçları için kullanılır, dara düşüldüğünde satılır” anlayışı kalktığından çeyizlerde de yer bulamıyor.
Isıyı eşit miktarda yaydıklarından bakır tencerelerde pişirilen yemekler ne de lezzetli olurdu. Sağlam olduklarından zırt pırt tencere, tava almak zorunda da kalınmazdı. Alüminyum eğilip bükülüyor, çeliklerin ya altı çıkıyor ya da sapları kopuyor, camlar malum, emayeler dökülüyor, plastikler kırılıyor….
Şimdilerde bakır ihtiyaçtan süse doğru kaymış durumda. Bakırdan süs eşyaları bakırcılar çarşılarını süslüyor.
***
Kanada’da ise bakır ne geçmişte ne de günümüzde Türkiye’deki gibi bir popüleriteye hiçbir zaman sahip olmadı.
Kanada’da herhangi bir bakırcı ya da kalaycı ustası var mı onu da bilmiyorum.
Gittiğim şehirlerin hiçbirinde bakırcılar çarşısına da rastlamadım.
Bakırdan hediyelik eşya alabileceğiniz bir dükkan da yok.
Kanada’da bakırı daha çok eski binaların çatılarında oksitlenerek yeşile dönmüş halde görebilirsiniz.
Son birkaç yıldır popüleritesi artan ve hemen hemen tüm mağazaların raflarını süsleyen bakır mutfak eşyaları ise ya bakır görünümlüler ya da bakır, alüminyum, çelik, titanyum ve seramik karışımından oluşuyorlar. O nedenle fiyatları hakiki bakır eşyalara göre çok ucuzlar. Gerçek bakır eşyaların fiyatları ise dudak uçuklatıyor.
Benim bakır eşya olarak evimde Türkiye’den getirdiğim bir Türk kahvesi cezvesi ile kısa bir süre önce Türk ürünleri satan bir marketten 22 dolara satın aldığım küçük yumurta tavam var. İkisini de hemem hemen hergün kullanıyorum ve oldukça da memnunum. Kalaycı bulursam, söz bakır tencere seti de alacağım.
Kanada bakırı tavsiye etmiyorKanada bakırı tavsiye etmiyor
Kanada Sağlık Bakanlığı’nın web sitesinde yer alan bilgide bakırın ısıyı iyi yaydığından dolayı pişirmeye uygun olduğu belirtiliyor. Ancak, Kanada’da satılan bakır kapların kalay ya da nikel ile kaplandığı, bu kaplamanın çıkması sonucu yemeğin bakır ile temas ederek zehirlenmeleri yol açma ihtimali olduğu ve pişirme esnasında bu kaplamalardan çözülen ve yemeğe karışan miktarın sağlığı tehdit edebileceği kaydediliyor.
Sitede, kalay ve nikel ile kaplı tencere ve tavaların sadece dekoratif amaçlı kullanılması tavsiye ediliyor.
Sitede ayrıca, plastik, slikon, emaye, demir ve çelikten yapılma tencere ve tava gibi ev gereçlerinden de bahsediliyor ve kullanımlarında yaşanabilecek olumsuzluklar sıralanıyor. Sonuç olarak, ister bakır, ister alüminyum, ister çelikten olsun kullanılan kaplardaki maddeler belli oranda yemeklere geçiyor. Yani alüminyum kaptan alüminyum, demir kaptan demir…
Oradaki bilgilere bakarak bakırın diğerleri arasında en masumu olduğunu söyleyebiliriz.
Kanada Sağlık Bakanlığı’nın mutfak eşyaları için yaptığı uyarılarından bazıları şöyle:
• Alüminyum tencerlerde uzun süre yiyecekleri kaynatmayın ve saklamayın.
• Kalaylanmamış bakır kapları kullanmayın.
• Nikele alerjiniz varsa nikel kaplı kaplardan uzak durun.
• Asit miktarı yüksek yiyecekleri çelik kaplarda saklamayın.
• Plastik kapları üzerlerinde belirtilmediği takdirde mikrodalgada kullanmayın.
• Slikon kapları 220˚C derecenin üzerinde kullanmayın…
*Bakır: Copper
*Kalay: Tin
