Kanada’yla Türkiye’nin diplomatik ilişkileri de 1940’lı yıllarda büyükelçilik açılması yönündeki girişimlerden çok öncesine rastlar. New York Times arşivinde bulunan 1871 tarihli bir haber; Türkiye Sultanı’nın Savaş Bakanı Hüseyin Paşa’nın Kanada’yı ziyaret ettiğini ve bu ziyaretin ardından da ABD’ye geçeceğini yazıyor.
Kanada ve ABD’nin, Osmanlı Devleti’ni daha o tarihlerde “Turkey” olarak adlandırması ilginç. Turkey adına 1911 nüfus sayımı belegelerinde de rastladık. Doğum yeri olarak Türklerin isimlerinin karşısında “Turkey” yazılı.
Çoğumuzun sandığı gibi Kanada’ya ilk Türk göçü 1950’lerde başlamadı. Bu tarihlerde Kanada’ya gelen ve bazıları halen hayatta olan pek çok kişi buraya ilk ayak bastıklarında hiç Türk ile karşılaşmadıklarından kendilerini ilk sayarlar.
1800’lü yılların sonu 1900’lü yılların başında Toronto’ya yaklaşık 100 km. mesafedeki Brantford şehrine fabrikalarda çalışmak için çok sayıda Türk gelmişti. Brantford, telefonun mucidi Alexander Graham Bell’in yaşadığı, Kanada’nın başlıca sanayi şehirlerinden birisiydi.
Kanada nüfus sayım sonuçlarına göre; bu ülkenin ilk kurulduğu tarihten bu yana Kanada’da Türkler yaşıyor.
Hatta, bir ihtimal -her yerde bir Türk vardır- lafını doğrularcasına, Kanada kurulmadan önce bile Türkler buraya ayak basmış olabilir.
Anlaşılan o ki, ilk Türkler Kanada’ya işçi olarak gelmişler. Sadece Kanada’ya değil ABD’ye de kafileler halinde gelen işçiler var. Örneğin 1900’lü yılların başında Massachusetts eyaletinin Peabody şehrine çok sayıda tabakhane işçisi gelmiş.
1911 nüfus sayımı sonuçları Brantford’da yaşamış yüze yakın Türk’ün varlığını kanıtlıyor. Adları Ali, Hasan, Hüseyin, Yusuf, Arif vs. olan (Kayıtlara İngilizce telaffuz edildiği gibi yazılmış.) çoğunluğu bekâr bu kişiler yirmi ila otuz yaşlarında imiş.
Bu işçiler, kalifiye eleman getirmek için Avrupa’ya giden firma temsilcileri tarafından Kanada’ya getirilmişler. İşçi barınaklarında, bekâr odalarında kalmışlar, kazandıklarını memlekete göndermişler ama kendileri memlekete dönebilmişler mi, belli değil.
Para kazanmak için Kanada’ya gelen bu Türkler, 1914 yılında İngiltere’nin Osmanlı Devleti’ne savaş açmasıyla bir anda kendilerini toplama kamplarında bulmuşlar.
Kanada, Ukraynalılar başta olmak üzere, Almanları, Avusturyalıları ve Türkleri “enemy aliens”, yani “düşman yabancılar” olarak ilan etmişti. Bu kişilerin yerel güvenlik kurumlarına giderek kayıt yaptırmaları, düzenli olarak da imza atmaları kanunla zorunlu tutulmuştu. Bir süre sonra da binlerce “yabancı düşman” güvenliği tehdit ettikleri gerekçesiyle Kanada’nın çeşitli yerlerinde kurulan toplama kamplarına götürülmüşlerdi.
Sayıları 100’ün üzerinde olduğu tespit edilen Türkler ise bu kampların en büyüğü olan Ontario’nun kuzeyinde kurulan Kapuskasing Toplama Kampı’na yerleştirilmişlerdi.
Kayıtlara göre Alex Hassan isimli bir Türk, Kapuskasing Esir Kampı’nda hayatını kaybetti ve oraya defnedildi. Diğerlerinin Savaş’tan sonra akıbetleri hakkında ise bir bilgi yok. (Kapuskasing’deki Anıt Mezarlık’ta yatan Alex Hassan için 2016 yılında ay yıldızlı mezar taşı yapıldı.)
Kanada, I. ve II. Dünya Savaşlarına ait bilgi içeren belgeleri 1950’li yıllarda yok ettiğinden bu Türklerin akıbeti hakkında resmi bilgilere ulaşmak da mümkün olmuyor.
Brantford şehrindeki Mount Hope Mezarlığı’ndaki J Bölümü olarak adlandırılan yerde bulunan Türk mezarlığı, Kanada’nın bilinen ilk Müslüman ve aynı zamanda da ilk Türk mezarlığı olarak kabul ediliyor.
Bu mezarlık yeri, Brantford’da yaşayan Türkler tarafından satın alınmış. Mezarlığa ilk gömülen kişi ise 28 Ocak 1912 tarihinde 22 yaşında hayatını kaybeden Ahamed Osman olarak kayıtlara geçmiş. O zaman yayımlanan bir gazetede yer alan habere göre, genç yaşta hayatını kaybeden Osman için daha önce şehirde görülmemiş bir cenaze töreni düzenlenmiş. Diğer Türk arkadaşları tarafından Osman’ın tabutuna Türk bayrağı sarılmış ve mezarlığa kadar önde Türk bayrağı taşıyan bir kişi olmak üzere gidilmiş. Sonrasında Osman’ın naaşı İslami usullere göre defnedilmiş.
2014 yılında, Mezarlık’ın Türk bölümünün etrafı çevrilerek orada yatanların isimlerinin olduğu bir mezar taşı konuldu.
Mount Hope Mezarlığı’nın J Section’ında bulunan ve Turkish Plot (Türk Bölümü) olarak resmî kayıtlarda yer alan bölümde 16 kişinin mezarı bulunuyor. Bu mezarlardan 12’si 1912-1918 yılları arasında, ikisi 1939 yılında buraya gömülen Türklere, diğer ikisi ise Müslüman mezarlığı olduğu için 1941 ve 1963 yıllarında ölen karı-koca oldukları düşünülen iki kişiye ait.
