Bu yazımızda ‘novel corona virus’ veya Dünya Sağlık Örgütü’nün yeni isimlendirmesi ile Covid-19’in Kanada ekonomisine etkileri, bu dönemde Kanada devletinin almış olduğu tedbirler ve değerlendirilebilecek imkanlara göz atalım
2019 senesi sonunda bir lokal salgın olarak başlayan bu hadise, şu an etkileri itibariyle sağlık boyutunu aşmış ve küresel ekonomik bir krize dönüşmüş durumda. Kanada’nın sürecin ekonomik etkilerini minimize etme ve vatandaşların ihtiyaçlarına destek sağlama adına sunmuş olduğu geniş kapsamlı paket ise süreçten bunalan kişilere bir nebze olsun umut olmuş durumda.
Alınan tedbirlerin kapsamından ve konuyu daha derli toplu ifade etme maksadıyla, bu yazıda kişileri ilgilenen desteklere odaklanacağız. Bu alınan tedbirleri Kanada’daki devlet yapılanması gereği federal, eyalet ve belediyelerin sağlamış oldukları imkanlar olarak 3 farklı kapsam altında değerlendirmek gerekiyor. Dolayısıyla yapılacak başvurular da bu kategorizasyon gereği ilgili makamlara yapılması gerekmekte.
Federal Destek Programları:
Herhalde bugünlerde en çok merak edilen program, ‘Canada Emergency Response Benefit’ (CERB) olarak adlandırılan, Covid-19’in işsizlik sigortası olarak anılan ‘Emploment Insurance’ desteğini alma hakkı olmayanlara yönelik açıklanan paket olsa gerek. Bu paket kapsamında kendi işini yapan, 2019 senesi içinde veya son 12 ay içerisinde $5000’lık bir gelir elde etmiş 15 yaş ve üzerindeki Kanada’da yaşayan her kişi ayrı ayrı aylık $2000’lık bir destek ödemesi almaya hak kazanmış oluyorlar. Dolayısıyla bir ailede birden fazla bu şarta uyan kişi varsa, herbir kişi bu yardımdan faydalanabilecek.
Ancak bu desteği alabilmek için işini gönüllü olarak bırakmamış olmak ve gelirini Corona virüsünden dolayı tamamen kaybetmiş olma şartı getiriliyor. Eğer çocuklarınız okula gidemediğinden dolayı evde onlara bakmak üzere kalmaz zorunda iseniz, yine bu programa başvuru yapabileceksiniz. Ayrıca başvuru yapmadan önce 14 gün boyunca geliriniz olmaması ve bu yardımı aldığınız süreç boyunca da hiçbir geliriniz olmaması ve işinizi mücbir bir sebepten dolayı bırakmış olmanız gerekmekte. Belki de programın en büyük eleştiri alacak kısmı bu olsa gerek. Zira çok ciddi gelir kaybına uğramışsanız, ancak ufak bir gelir kazanmaya devam ediyor olsanız yine bu programa başvurmaya hak kazanamıyorsunuz.
Bu program kapsamında 15 Mart-3 Ekim tarihleri arasında gelir kaybına uğradığınız süreç için toplamda 16 hafta veya 4 aya yakın bir süre destek almanız mümkün ve bu başvuruyu en geç 2 Aralık 2020 tarihine kadar yapmanız gerekmekte. Basvuruyu ise 6 Nisan tarihinden itibariyle CRA My account sayfanızdan veya o tarih itibariyle sadece bu başvuru için aşılacak websayfası sayfa üzerinden yapabileceksiniz.
Bu programdan aynı zamanda işsizlik sigortası almaya hakkı olanlar da istifade imkanı sahibi olabiliyorlar. Eğer 15 Mart sonrası bu kapsamda başvuru yapmış iseniz, başvurunuz otomatik olarak CERB kapsamına alınacak ve bu süreç bitimi eğer hala çalışma imkanı bulamamış iseniz yine işsizlik sigortası kapsamında başvuru yapma imkanınız olabilecek.
Burada şu açıklamayı yapmak herhalde işsizlik sigortasını anlama adına önemli olabilir. Kanada’da bordro ile çalışan kişiler her ay almış olduları maaş içinden Employment Insurance adı verilen işsizlik sigortasına katkıda bulunurlar. Bu miktar brüt maaştan işveren tarafından kesilerek devlete gönderilir. Bu kapsamda, bir kişi işsiz kalması durumunda başvuru yapıp 35 haftaya kadar işsizlik öncesi maaşınızın %55 kadarlık bir maaşı alabilmekteydi. Bu başvurunun isten ayrıldıktan sonra 1 ay içinde yapılması ve sonrasında da 1 aya kadar beklenmesi gerekmekteydi.
Bu süreçte bu bekleme süresi kaldırılırken, kişinin hasta olmaları veya karantina altında olması gibi durumlarda bu kapsamda başvuru yapabilecekleri ‘Employment Insurance Sickness Benefit’ için gerekli olan bekleme süresi kaldırılmış olup, karantinada olduğuna dair bir belge getirme yükümlülüğü bu süreç kapsamında istenmeyecek.
Bu süreçte ögrenci olan OSAP almış olan kişiler, eğer 2019 senesi içinde veya son 12 ayda $5000 kazandı ise öğrencilikleri bittiği tarihten itibaren 14 süreyle gelirleri olmazsa yine bu programa başvuru yapabilecekler.
Bunlara ek olarak alt gelir grubundaki vatandaşlara destek adına, çocuk parası olarak adlandırılan program kapsamında çocuk başına $300’a kadar ekstra bir destek; GST kredisi olarak bekar kişiler için $400, aileler için $600 olmak üzere başka bir destekle birlikte Mayıs 2020’de hesaplarımıza yatırılmış olacak.
Alınan ekonomik tedbirler kapsamında öğrenci kredi ödemelerinin ertelenmesi, gelir kaybına bağlı olarak kişi bazında mortgage ödemelerinin 6 ay boyunca faiz işletilmeden ötelenmesi, vergi beyanı sonucu ödenmesi gereken vergi borçlarının Ağustos ayı sonuna kadar tehiri de bulunmakta. Mortgage ödemelerini ertelenmesi için finans kurumunuzla görüşmeniz gerekmekte, ancak onun dışındaki konularda işlemler otomatik olarak yapılmaktadır. Burada kilit kelime ‘erteleme’. Zira bütün bu programlar af değil, geçici olarak erteleme getirmektedir.
Eyalet Destek Programları:
Federal programlara ek olarak eyaletler de kendi imkanları dairesinde süreçten etkilenen kişilere yönelik bazı destek programları açıkladılar. Bu programlardan bazıları bu süreçte kira ödeme zorluğu yaşayan kişilerin oturdukları evlerden çıkarılmasının durdurulması, okul ve kreş kapanmalarından dolayı çocukların masrafalarına destek olmak için, 12 yaşına kadar olan çocuklar için bir seferlik çocuk başına $200’lık bir destek ödemesi, elektrik faturalarında ucuz tarifeye geçilerek aylık fatura yükünün azaltılması, sosyal yardım programlarının kapsamının genişletilmesi ve dengesiz fiyat arttırımının önüne geçerek tüketicinin korunması gibi programlar bulunmakta. Bu programlarla ilgili sizlerin bir şey yapmanıza gerek kalmadan bu destekler sağlanacak. Ancak daha sonra açıklanan başka yardımlar olursa bunlar için eyaletlerin açmış olduğu bilgilendirme sayfalarının incelenmesi gerekmektedir.
Belediyelerin Açıkladığı Programlar:
Belediyeler de bu süreçte emlak vergisi ve fatura ödemelerinin 60 günlük süreyle ertelenmesi gibi programları bulunmakta olup, herbir belediye imkanları çerçevesinde bu imkanları websitelerinden anons etmektedirler. Bu yardımve destekler için ikamet etmekte olduğunuz belediyenin sayfasına müracaat edilebilir.
Bir sonraki yazımızda işyerlerine verilen destekler ve kredi programları üzerinde durmaya çalışacağız.
Federal Hükümetin açıkladığı destek programlarının ayrıntılarına BURADAN ulaşabilirsiniz.
Ahmet Tahmilci, I IG Wealth Management (Investors Group Financial Services Inc.) bünyesinde finansal danışman olarak çalışmaktadır. www.tahmilci.ca 416 858-5008 ahmet.tahmilci@ig.ca
