Kanada’nın Türkiye vatandaşlarına vize uygulaması 1986-1987 yıllarında yaşanan göç dalgası sonrasında başladı. Türkiye ise Dışişleri Bakanı İsmail Cem’in Kanada ziyaretinde yaşanan kriz sonrası Kanada vatandaşlarına vize kararı aldı.
1986-1987 yıllarında Anadolu insanının Kanada’ya büyük göçü yaşanmıştı. Çoğunluğu başta Denizli, Konya, Nevşehir ve Maraş illerinden olmak üzere iki binden fazla Türk vatandaşı işçi alınıyor söylentileri üzerine turist olarak Kanada’ya gelmiş. Peşpeşe uçaklar hep Türkiye’den yolcu taşımıştı.
Yasal statüsü olmayan bu kişileri Kanada sınır dışı etmek için çok çabaladı. Bazılarını gönderdi, çoğunluğu ise büyük mücadelelerden sonra Kanada’da kalmaya hak kazandı.
Bu dönem gelenler, Kanada gündemini epey bir zaman meşgul etmişti. Türk göçünün önünü kesmek için Kanada vize kararı almış, ‘çok sayıda Türk vatandaşının sorumsuz kişilerce daha fazla istismarının önlenmesi amacıyla vize konulmuştur’, denilerek bu karar savunulmuştu. Türkiye ise kararın “kabul edilemez nitelikte olduğunu” söyleyerek sert tepki göstermişti.
Halbu ki, Kanada, Türk Dışişlerine ‘Ne oluyor, niye Türkler Kanada’ya kafileler halinde geliyor’ , diye sorduklarında Mesut Yılmaz’dan aldıkları cevap: ‘Beğenmiyorsanız vize uygulayın’, şeklinde olmuştu.
O yıllarda Başbakakan Turgut Özal, Dışişleri Bakanı ise Mesut Yılmaz’dı.
Resmi ziyaret ve kriz
Türkiye’nin Kanada vatandaşlarına vize uygulamaya başlaması ise 1999 yılında başladı. İsmail Cem ve beraberindeki heyete Kanada’da yapılan saygısızlığa tepki olarak Türkiye’nin bu kararı aldığı iddia edilir.
1998 yılında Türkiye Dışişleri Bakanı İsmail Cem ve beraberindeki Heyet, New York’ta Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 53’üncü Dönem Toplantılarına katıldıktan sonra resmi bir ziyaret için Kanada’ya gelirler.
Bakan Cem ve beraberindekiler o zamanki adı Montréal–Dorval Uluslararası Havalimanı olan Montréal–Pierre Elliott Trudeau Uluslararası Havalimanı’na inerler. Burada uçak değiştirilip resmi temasların yapılacağı başkent Ottawa’ya geçilecektir.
Kanada gümrük polisi, kurallara aykırı bir iş yaparak Bakan İsmail Cem’in üzerini aramak ister.
Bunun üzerine Bakan Cem ve beraberindekiler bu duruma tepki gösterir.
Dışişleri Bakanı İsmail Cem, kendisini aramak isteyen gümrük polisine, “Ben Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanıyım, ülkenize resmi bir ziyaret gerçekleştiriyorum. Beni arayamazsınız”, der.
Buna rağmen gümrük polisi, Dışişleri Bakanı Cem’e “Kim olursanız olun. Sizi aramak zorundayız”, diyerek karşılık verir ve normal yolcuların tarafına aldığı Dışişleri Bakanı İsmail Cem’i zorla arar.
Olay, Bakan Cem ve Türk Dışişleri Heyeti üzerinde tam bir şok etkisi yaratır. Bakan Cem’in talimatıyla uçak Ottawa’ya iner inmez Kanada resmen protesto edilir. Kanada Dışişleri Bakanı Lloyd Auxworthy olayı duyunca hem yazılı hem de sözlü olarak Dışişleri Bakanı İsmail Cem’den özür diler. Ancak, Kanada’dan ayrılırken benzer bir uygulama Heyet’te bulunan diğer kişilere de yapılır.
Konuyla ilgili Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde verilen bir soru önergesine verilen cevap şöyledir: ‘27-28 Eylül 1998 tarihlerinde Kanada’yı resmî ziyaret münasebetiyle 27 Eylül Pazar günü Montreal Dorval havaalanında ülkeye giriş sırasında, gümrük kontrol yetkilileri tarafından heyetimizin diğer üyeleriyle birlikte Sayın Bakanımızın da üstü aranmıştır. Heyetimizin, aynı havaalanı sınır kapısından 28 Eylül günü çıkışı sırasında Sayın Bakanımız ve eşi normal yolcuların yanından alınarak, ayrı bir çıkıştan engelsiz şekilde geçmişlerdir. Ancak bu kez heyetimizin diplomatik pasaport hamili diğer yedi üyesi elektronik bagaj kontrolüne tabi tutulmuşlardır. Sayın Bakanımız ve heyetimiz üyelerinin üstlerinin aranması bakımından gereksiz ölçüde işgüzâr davrandıkları söylenebilecek bu gümrük memurlarının hatalı oldukları açıktır. Nitekim, bizzat Kanada Dışişleri Bakanı Sayın Bakanımızdan, Kanada Dışişleri yetkilileri heyetimiz üyelerinden ve Ankara’daki Kanada Büyükelçisi ise, Bakanlığımızdan özür dilemişlerdir.’
Türkiye’nin Kanada vatandaşlarından vize talep etmesi İsmail Cem’in yaşadığı bu olaydan sonra gerçekleşir. İddiaya göre, yaşanan bu olay, vize kararının alınmasında etkili olur.
Türkiye Kanada vatandaşlarına 1999 yılında vize koyar. 1956 yılında vizeden muaf tutulan Kanada vatandaşlarına yeniden vize uygulanması Kararı, 11 Eylül 1999 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanır ve aynı yıl Aralık ayında yürürlüğe girer.
Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve Başbakan Bülent Ecevit liderliğindeki Bakanlar Kurulu’nun imzasıyla yayımlanan Karar şöyledir: ‘Türkiye ile Kanada arasında vizelerin ve vize harçlarının muayyen hallere münhasır olmak üzere tek taraflı olarak kaldırılması hakkında nota teatisi yoluyla akdedilen 21 Eylül 1956 tarihli Anlaşma’nın, Kanada Hükümeti’nin söz konusu Anlaşma’nın 6 ncı maddesi uyarınca yaptığı fesih bildirimi nedeniyle 1 Aralık 1999 tarihinden geçerli olmak üzere sona erdirilmesi; Dışişleri Bakanlığı’nın 13/8/1999 tarihli ve KOGY/IV-128 2 sayılı yazısı üzerine, 5682 sayılı Pasaport Kanunu’nun 10 uncu ve 31/5/1963 tarihli ve 244 sayılı Kanunun 3 üncü maddelerine göre, Bakanlar Kurulu’nca 19/8/1999 tarihinde kararlaştırılmıştır.’
Kanada 1987, Türkiye ise 1999 yılından beri vize uyguluyor. Kanada vatandaşları online başvuru yaparak vizelerini rahatlıkla alırken Türkiye vatandaşları ise Vize Merkezlerinde adeta sürünüyorlar. Türkiye her yönüyle Kanada’dan daha cazip hale gelene kadar da bu böyle devam edecek.
